Nghịch lý trong đầu tư chứng khoán: Khi cổ phiếu tăng, giá nào cũng rẻ; khi giảm, giá nào cũng đắt

Thị trường chứng khoán không chỉ là nơi giao dịch tài sản, mà còn là một bức tranh phản ánh tâm lý của nhà đầu tư. Những biến động của giá cổ phiếu có thể khiến cho cảm xúc của nhà đầu tư thay đổi nhanh chóng, từ sự lạc quan đến nỗi lo sợ. Một trong những hiện tượng thú vị mà nhiều người gặp phải là “tâm lý giá”.

Khi giá cổ phiếu tăng, nhà đầu tư thường cảm thấy mọi mức giá đều hợp lý và sẵn sàng chi tiền để mua vào. Ngược lại, khi giá cổ phiếu giảm, họ lại cảm thấy mọi thứ đều quá đắt đỏ. Tâm lý này có thể dẫn đến những quyết định đầu tư sai lầm và ảnh hưởng đến hiệu suất của danh mục đầu tư trong dài hạn.

Nhiều nhà đầu tư có thể đã nghe đến khái niệm “FOMO” (Fear of Missing Out – nỗi sợ bỏ lỡ cơ hội). Trong giai đoạn thị trường tăng trưởng mạnh, họ dễ dàng bị cuốn vào cơn sốt và không muốn bỏ lỡ cơ hội kiếm lời, dẫn đến việc chấp nhận mức giá cao hơn. Ngược lại, khi thị trường giảm, tâm lý sợ hãi chiếm ưu thế, khiến họ lo ngại rằng giá sẽ tiếp tục giảm, dù thực tế cổ phiếu đã giảm đáng kể.

Trong giai đoạn VN-Index từ 1.200 điểm tăng lên 1.300 điểm, nhiều nhà đầu tư đã không ngần ngại mua vào, mặc dù P/E của nhiều cổ phiếu đã ở mức cao. Họ không chú ý đến giá trị thực của cổ phiếu mà chỉ tập trung vào xu hướng tăng trưởng. Ngược lại, khi VN-Index dậm chân tại chỗ ở mức 1.200, nhiều người lại do dự và không dám đầu tư, mặc dù có nhiều cổ phiếu đang được định giá hấp dẫn hơn.

Điều này càng rõ ràng hơn trong các giai đoạn thị trường biến động mạnh như năm 2007-2008, 2018 hay gần đây là 2022-2023. Khi thị trường sôi động, hầu hết các cổ phiếu đều được săn đón, nhưng khi thị trường điều chỉnh, ngay cả những cổ phiếu có nền tảng tốt cũng bị bán tháo.

Nguyên nhân dẫn đến “tâm lý giá”

Có nhiều yếu tố khiến nhà đầu tư rơi vào cái bẫy tâm lý này. Hiệu ứng đà tăng và giảm là một trong những nguyên nhân chính. Khi giá cổ phiếu tăng, nhà đầu tư kỳ vọng giá sẽ tiếp tục tăng, tạo ra một vòng lặp lạc quan. Ngược lại, khi giá giảm, họ lo ngại rằng giá sẽ còn giảm sâu hơn, dẫn đến tâm lý bi quan kéo dài. Thêm vào đó, việc thiếu kế hoạch đầu tư rõ ràng khiến nhiều nhà đầu tư không có chiến lược cụ thể và chỉ chạy theo xu hướng thị trường.

Ảnh hưởng từ truyền thông và cộng đồng cũng không thể bỏ qua. Khi thị trường tăng, tin tức tích cực tràn ngập, tạo cảm giác FOMO cho nhà đầu tư. Ngược lại, trong bối cảnh thị trường giảm, các tin tức tiêu cực lại chiếm ưu thế, làm gia tăng tâm lý sợ hãi.

Cuối cùng, sai lầm trong việc đánh giá giá trị của khoản đầu tư cũng là một vấn đề lớn. Nhà đầu tư thường quên rằng giá trị thực của một doanh nghiệp không thay đổi nhanh chóng như biến động giá cổ phiếu. Một doanh nghiệp tốt vẫn có nền tảng vững chắc và triển vọng khả quan ngay cả khi giá cổ phiếu giảm.

Để vượt qua tâm lý giá và nâng cao hiệu quả đầu tư, nhà đầu tư cần xây dựng tư duy đầu tư dài hạn. Họ nên tập trung vào giá trị nội tại của doanh nghiệp thay vì chỉ chú ý đến biến động giá ngắn hạn. Những doanh nghiệp có nền tảng vững chắc sẽ tạo ra giá trị bền vững trong dài hạn. Đồng thời, việc lập kế hoạch đầu tư rõ ràng cũng rất quan trọng, giúp xác định chiến lược mua – bán dựa trên phân tích tài chính thay vì cảm tính.

Học cách kiểm soát cảm xúc cũng là một yếu tố cần thiết. Nhà đầu tư không nên để nỗi sợ hãi hay lòng tham dẫn dắt quyết định mua bán. Khi thị trường giảm, họ có thể xem đây là cơ hội để mua cổ phiếu với giá tốt thay vì hoảng loạn bán tháo. Duy trì kỷ luật đầu tư là yếu tố then chốt, đặt ra các tiêu chí cụ thể về điểm mua, điểm bán và tỷ trọng phân bổ vốn, từ đó tuân thủ một cách nghiêm ngặt, bất kể tâm lý thị trường có biến động mạnh.

Tóm lại, thị trường chứng khoán không chỉ là một trò chơi của những con số, mà còn là một bài kiểm tra tâm lý đầy thách thức đối với các nhà đầu tư. Kiểm soát được những cạm bẫy tâm lý sẽ giúp nhà đầu tư đưa ra quyết định hiệu quả hơn và tránh được những sai lầm không đáng có. Trong dài hạn, những nhà đầu tư kiên nhẫn và có chiến lược hợp lý sẽ là những người chiến thắng trên thị trường đầy biến động này.